ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսեանը ԼՂ հիմնախնդրի բանակցային գործընթացի վերաբերեալ բացառիկ հարցազրոյց է տոուել հեռուստամեկնաբան Դաւիթ Սարգսեանին։ Հարցազրոյցը ներկայացնում ենք հարց ու պատասխանով՝ ըստ թեմաների։

– Պարո՛ն նախագահ, Կազանեան փաստաթղթի հետ կապուած մի դրուագ պէտք է յիշեցնեմ մէկ տարուայ վաղեմութեան մեր հարցազրոյցից: Դուք բառացիօրէն ասում էք հետեւեալը, երբ ես հարցնում եմ դրա բովանդակութեան մանրամասները, Դուք ասում էք, որ այդ փաստաթուղթը ենթադրում էր Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակ Ադրբեջանից դուրս, մենք ստանալու էինք միջազգայնօրէն երաշխաւորուած խոստում, որ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը պէտք է որոշուի Լեռնային Ղարաբաղի բնակչութեան ազատ կամարտայայտմամբ, որն ունի պարտադիր իրաւական ուժ եւ որի օրակարգը ոչնչով չի սահմանափակւում: Դուք հիմքեր ունէ՞ք ենթադրելու, որ 2018 թուականից յետոյ այս նուազագոյն կարմիր գծերը, որը Ձեր նախագահութեան տարիներին Ձեր պնդմամբ եղել են մեր բանակցութիւնների հիմքում, խախտոուել են, այսինքն՝ հայկական կողմը չի պահել այս տարրերից որեւէ մէկը:

– Չեմ ուզում ենթադրութիւններ անել: Կարող եմ ասել հետեւեալը, որ նախ իր կազմակերպած արտահոսքի հետեւանքով, երբ որ հանրութիւնը ծանօթացաւ այսպէս կոչուած այդ Կազանեան առաջարկութիւններին, իմ ասած այդ հանգամանքները այդտեղ կային միանշանակ: Երկրորդ՝ նորից ուզում եմ պնդել, որ 2016 թուականին այն փաստաթղթերը, այն առաջարկութիւնները, որ մենք ստացել ենք, ամբողջովին ներառուած են այն դրոյթները, ինչ որ ես ասել եմ նախորդ հարցազրոյցի ժամանակ եւ ինչը Դուք հիմա կրկնեցիք: Ամբողջովին: Ես չեմ ուզում ենթադրութիւններ անել եւ ասել, որ այս դրոյթը… ես չեմ տեսել այդ փաստաթուղթը` 2019 թուականի, եւ չեմ էլ ուզում տեսնել:

– Այդ մասին չի էլ խօսւում հիմա, դա ակտուալ էլ չէ:

– Բայց ի՞նչ խօսեն, էլ ի՞նչ խօսեն: Այսինքն՝ Միւնէխեան սկզբունքների մասին խօսո՞ւմ են: Ինչի՞ մասին են խօսում:

– Դէ գոնէ իմանանք՝ մինչ պատերազմը ինչ է բանակցուել: Հարցի գինը ո՞րն է եղել:

– Դէ դա արդէն իրենց գործն է: Գուցէ չեն ուզում, որ իմանանք:

Ինչպէս տեսնում ես, պատրաստ եմ, որպէսզի ամբողջովին, ոչ միայն Դուք, այլ նաեւ հայ հանրութիւնը, այլ նաեւ միջազգային հանրութիւնը, բոլորը տեսնեն թէ մենք ինչ էինք ուզում, եւ, ի վերջոյ, վերջին առաջարկութիւններն ինչպիսին էին: Նորից եմ կրկնում, դրանք մեր երազածը չէին, բայց դրանք առաջարկութիւններ էին, որոնք գործնականում իրականացոուելիք էին, եւ որոնք բերելու էին Լեռնային Ղարաբաղին անվտանգութիւն եւ բարեկեցութիւն:

– Պարո՛ն նախագահ, իսկ ի՞նչ հաշուարկով կամ ինչո՞ւ էր Ադրբեջանը շարունակաբար, երբ շատ մօտ էին կողմերը պայմանագրի ստորագրման, մերժում դա եւ բարձրացնում հարցի գինը: Այդ մասին էլ է վարչապետը շարունակաբար խօսում: Ասում է, որ ամէն անգամ, երբ կողմերը մօտ էին, ադրբեջանական կողմը տապալում էր եւ նորանոր, մեզ համար անընդունելի պահանջներ էր առաջ քաշում:

– Ոչ, այդպիսի բան չկայ: Այո, Ադրբեջանը տապալում էր, այո, Ադրբեջանը հրաժարւում էր բանակցելուց, բայց առաջարկութիւնները, նորից եմ ասում, այդպէս չէ, որ գնալով վատանում էին: Առաջարկութիւնները, կրկնում եմ, բխում էին Կազանեան փաստաթղթից: Կարող է՝ կէս բառ այսպէս, կէս բառ այնպէս` էական բան չէր փոխւում: Հիմքը սա էր: Եւ որեւէ փաստաթղթում չկայ մի բան, որը կարող էր, նորից եմ ասում, մեզ ստիպել նոյնիսկ ոչ թէ անցնել կարմիր գծերը, այլ նոյնիսկ մօտենալ այդ կարմիր գծերին:

– Այդ թւում՝ հայ հասարակութեան մէջ «Լաւրովեան պլան» անուանումով տարածում գտած այդ տարբերակը:

– Նորից պէտք է կրկնեմ, որ «Լաւրովեան պլան», որպէս այդպիսին, չի եղել: Մարդիկ այդպէս անուանել են, ի միջիայլոց, անուանել են իրենք` այսօրուայ իշխանութիւնները, երբ ընդդիմութիւն էին, եւ դրա մասին համանախագահներն էլ են խօսել եւ այլն:

Ուզում եմ մի փաստ էլ յստակ ընդգծենք, որ մինչեւ 2018 թուականը համանախագահները միակարծիք էին առաջարկութիւններ ներկայացնելուց: Նոյնիսկ եթէ այդ առաջարկութիւնները մի անգամ ներկայացրել են չգիտեմ ֆրանսիացիները, մի անգամ ամերիկացիները, մի անգամ եւ վերջին շրջանում՝ հիմնականում ռուսական կողմից:

– Բայց համաձայնեցուած էին իրար հետ:

– Միանշանակ: Ընդ որում, կարող եմ ասել, որ նաեւ 2019 թուականի փաստաթուղթը, որ տրուել է իրենց, դա էլ համաձայնեցուած էր: Իմ ունեցած տեղեկութիւններով, երբ որ ռուսական կողմն իրենց առաջարկել է այս փաստաթուղթը, իրենք որոշակի ձեռնպահ են մնացել` ասելով, որ պէտք է Միացեալ Նահանգներում հանդիպում լինի եւ այլն, եւ այնտեղ տրուել են այդ փաստաթղթերը: Այսինքն՝ կապ չունի, թէ որ կողմն է այդ փաստաթուղթը տալիս:

Լաւ բառ կայ հայերէնում` համախոհութիւն: Այդ բոլոր առաջարկութիւնները համախոհութեան սկզբունքով էին ձեւաւորւում եւ տրւում կողմերին: Կողմերը ասացի: Նաեւ մի կարեւոր ընդգծում. շատ փաստաթղթերում, որտեղ դրա անհրաժեշտութիւնը կար, չէին ասում երկու կողմին, ասում էին կողմերին:

– Ենթադրւում էր նաեւ Ղարաբաղեա՞ն կողմը:

– Միանշանակ: Թէ չէ՝ կասէին՝ հայաստանեան, ադրբեջանական: Բա ինչո՞ւ էին ասում բոլոր կողմերին կամ կողմերին: Ակնյայտ է, չէ՞: Վստահ եմ, որ այս նրբութիւնն էլ գիտի:

– Արցախի ներկայացուցիչը, եթէ որոշակի պահից պէտք է բանակցութիւններին մասնակցէր, դա լրիւ նորութիւն էր մեզ համար: Այդ մասին երբեւէ կարծես չի էլ խօսուել:

– Ես ասել եմ: Չեմ յիշում որտեղ, բայց ասել եմ: Դա միանշանակ է: Նոյնիսկ ասել եմ մեր իշխանութեան ժամանակ, այնպէս որ…

– Պարո՛ն նախագահ, ճիշտ է, փաստաթղթերն ի վերջոյ վերջնարդիւնքն են, այսինքն՝ կողմերը երկար բանակցում են, որից յետոյ համաձայնում են կէտ առ կէտ շարադրել փոխզիջումային տարբերակը: Եւ այո, այդ առումով նախկինում բանակցուած փաստաթղթերի ընթացքին դժուար է տիրապետել, բայց արդիւնքն աչքի առջեւ է: Երբ Դուք ասում էք, որ փաստաթուղթ կարդալով հնարաւոր չէ տիրապետել բանակցային իրականութեանը, Ձեզ շատ հանգիստ կարող են մեղադրել եւ մեղադրում են բանաւոր պայմանաւորուածութիւնների մէջ, եւ վարչապետն իր ֆէյսբուքեան վերջին ասուլիսում ասում է, որ խոստումներ էիք տուել անձամբ Դուք, որ 2018-2019 թուականներին արդէն այդ խոստումները կեանքի կոչելու ժամանակն էր, որոնք արձանագրուած չեն որեւէ փաստաթղթում:

– Դաւի՛թ, ես պէտք է Ձեզ փորձեմ ուղղել եւ ասել, որ նա ուղղակի դրա մասին չի յայտարարել: Նա իր ոճին համապատասխան այդպիսի ակնարկ է արել, որից ամէն վայրկեան կարող է հրաժարուել:

Ես կարող եմ ասել հետեւեալը, որ բացարձակապէս որեւէ խոստում բանաւոր չի եղել: Եւ դա մեր գործելաոճը չէ՝ բանաւոր պայմանաւորուածութիւնների համաձայն ինչ-որ բաներ զիջել եւ այլն, եւ այլն` լինի դա էական, թէ ոչ էական:

Բայց թոյլ տուէք ես շարունակեմ առաջին հանգամանքի մասին խօսել եւ ասել, որ երբ որ ես լսում էի այդ հարցազրոյցում Արցախի խնդրի հետ կապուած հատուածները, ուղղակի ապշահար էի եղել, որովհետեւ հնչում էին այսպէս ասած «փաստարկներ», որոնք ես լսել եմ 2008 թուականին, 2009 թուականին, 2010 թուականին՝ Ադրբեջանի նախագահի կողմից, եւ ինձ մի պահ թւում էր, անկեղծօրէն եմ ասում, թէ խօսողը ոչ թէ Հայաստանի կառավարիչն է, այլ Ադրբեջանի նախագահը: Եւ ցաւ էի ապրում, որովհետեւ այլեւս ինքը չի կարողանալու օգտագործել այն օբիեկտիւ փաստարկները, որ լաւ հնարաւորութիւն են տալիս մեզ հասնելու Արցախի կարգավիճակին, որովհետեւ եթէ վաղը ինքը փորձի այդ փաստարկները բերել, յիշեցնելու են իր իսկ ասած խօսքերը:

– Պարոն նախագահ, ես ենթադրում եմ, թէ ինչ փաստարկների մասին էք Դուք խօսում. ես խմբաւորել եմ եւ կը խնդրեմ, որ հակիրճ անդրադառնանք դրանցից իւրաքանչիւրին:

– Խնդրում եմ թոյլ տալ նաեւ երկրորդ հանգամանքի մասին խօսել: Երկրորդ հանգամանքն այն է, որ իմ դիտարկումները ցոյց են տալիս, որ Հայաստանի որոշ քաղաքական ուժերի եւ շատ մտածող մարդկանց մօտ հիասթափութիւն է տիրում: Յուսախաբութեան մթնոլորտ կայ: Եւ սրանց պնդումները, սրանց՝ ես նկատի ունեմ ե՛ւ գործող իշխանութիւններին, ե՛ւ Ադրբեջանի, որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը լուծուած է, ինչ-որ կերպ ազդել է այդ մարդկանց վրայ: Ես եկել եմ, որպէսզի նորից յայտարարեմ, որ Արցախը երբեք չի լինելու Ադրբեջանի կազմում: Եւ դրա համար, չնայած կործանարար պատերազմին, չնայած կապիտուլեացիային, դեռեւս կան հնարաւորութիւններ:

– Պարո՛ն նախագահ, ամփոփենք մեր զրոյցն այսօրուայ իրողութիւններով: Դուք փոքր-ինչ խօսեցիք այդ մասին` բանակցային գործընթացը կանգնած է, չկայ, Արցախին վերաբերող հատուածը չկայ երկու երկրների առաջնորդների միջեւ զրոյցներում, չկայ համանախագահութեան ձեւաչափը, պատերազմից ի վեր համանախագահները չեն այցելել տարածաշրջան: Լաւ, բայց Ղարաբաղի հակամարտութիւնը հանգուցալուծուած չէ, չէ՞:

– Միանշանակ:

– Հանգուցալուծուած չէ Ղարաբաղեան հակամարտութիւնը:

– Իմ խորին համոզմամբ՝ ոչ, հանգուցալուծուած չէ: Եւ դա միայն իմ համոզմունքը չէ: Դա նաեւ համանախագահների յայտարարութիւններն են:

– Ես ուզում եմ Ձեզնից լսել ակնկալիք, տեսլական, պատկերացում այս ջախջախուած, կոտրուած, դիւանագիտական առումով դիմազուրկ իրավիճակում մենք ինչպէ՞ս կարող ենք աշխարհին ազդարարել, յատկապէս որ ազդակներ ստանում ենք, օրինակ՝ Ֆրանսիայից, որ Արցախի կարգավիճակի հարցը մեզ համար առաջնահերթութիւն է, օրակարգային պէտք է լինի, որ դեմարկացիան չպէտք է ենթադրի Արցախի ճանաչում Ադրբեջանի կազմում, եւ մեզ համար մի շարք կարմիր գծեր չպէտք է հատւեն:

– Ես մի քանի անգամ այդ հարցին պատասխանել եմ եւ ասել եմ հետեւեալը, որ այս իշխանութիւններն ունակ չեն դա անելու: Ես աուելի մանրամասն ասելու առիթներ կը գտնեմ, բայց կարծում եմ, որ մեր հասարակութեան այն հատուածը, որը համարում է, որ Արցախը հայկական է, այն մասը, ով համարում է, որ մենք ի վիճակի ենք ուղղել մեր մէջքը, ես կոչ եմ անում բոլոր այդ մարդկանց, որ համախմբւենք ու սրանից պահանջենք, որ դադարեցնեն այդ քաղաքական մուրացկանութիւնը: Խաղաղութիւն աղերսելը երբեք չի բերել խաղաղութեան, երբեք չի բերել: Իմ ասածն այն չէ, որ պէտք չէ ձգտել խաղաղութեան, ընդհակառակը, իմ ասածների մէջ` ե՛ւ սկզբում, ե՛ւ հիմա, խնդրում եմ, որ որեւէ մէկը ռեւանշի տարր էլ չփնտրի: Իմ ասածը հետեւեալն է, որ մենք չնայած ջախջախուած ենք, չնայած կապիտուլացուած ենք` մենք ունենք հնարաւորութիւն բանակցային պրոցեսը վերականգնելու:

– Մենք ունե՞նք այդ հնարաւորութիւնը:

– Այո, մենք ունենք այդ հնարաւորութիւնը, եւ պէտք է պահանջենք, որպէսզի, նորից եմ կրկնում, սրանք գան այդ ճանապարհով:

– Եւ ինչն իրաւունքով մերն է, պէտք է լինի մերը:

– Այո: Իսկ մերն ինչն՞ է` մերը Լեռնային Ղարաբաղի բնակչութեան ինքնորոշման իրաւունքն է: Այո, այդ իրաւունքն անքակտելի է: Եւ շատ տեւական ժամանակ միջազգային հանրութիւնը դա հաստատել է: Եթէ մենք մեր գործողութիւններով հիմա պէտք է դրդենք միջազգային հանրութեանը, որ կարծիքը փոխի, դա արդէն միջազգային հանրութեան պրոբլեմը չէ, դա մեր պրոբլեմն է:

– Գործողութիւններով կամ անգործութեամբ:

– Այո: Նոյնն է, բոլոր դէպքերում դրանք յանցագործութիւն են: Միգուցէ քրէական օրէնսգրքով չնախատեսուած, բայց յանցագործութիւն են: Մենք ունենք այդ հնարաւորութիւնը, մենք պէտք է իրօք շատ կտրուկ պահանջներ ներկայացնենք եւ ոչ միայն խօսքով: Եթէ այդ պահանջները մենք նորմալ ներկայացնենք, ես կարծում եմ որոշ ժամանակ յետոյ կարող ենք խօսել, որ ինչ-որ չափով բանակցային պրոցեսը վերականգնւում է:

Գիտէք, տեւական ժամանակ` 2018 թուականից յետոյ, յատկապէս կործանարար պատերազմից յետոյ, մեզ փորձում էին մեղադրել ռազմատենչութեան մէջ: Ոչ, մենք երբեք ռազմատենչ չենք եղել:

– Ներսո՞ւմ, թէ՞ դրսում  նկատի ունէք:

– Ես  նկատի ունեմ ե՛ւ ներսում, ե՛ւ դրսում:

– Ալիեւը Ձեզ ռեւանշիստ է անուանում:

– Եւ դրսից: Եւ դուրսը դա միայն Ադրբեջանը չէ: Մենք երբեք ռեւանշիստ չենք եղել: Բայց երբեք էլ մեր ունեցածն ուրիշին յանձնելու, տալու կողմնակիցը չենք եղել, որովհետեւ դա մեր անձնական խնդիրը չէ, դա մեր ժողովրդի խնդիրն է: Եւ դա կարող է շատ երկար ժամանակահատուածում մեր ժողովրդին բերել կա՛մ բարեկեցութեան ու լաւ ապագայի, կա՛մ էլ ուղղակի կործանել, ոչնչացնել: Սա է ամբողջ խնդիրը:

– Ես շնորհակալ եմ այս հնարաւորութեան եւ հարցազրոյցի համար:

– Ես էլ եմ շնորհակալ հրաւէրի եւ այս հնարաւորութիւնն ընձեռելու համար:

Leave a Comment

You must be logged in to post a comment.